Aşılama özellikle erkeğe bağlı ve açıklanamayan infertilite olgularında tüp bebek tedavisi öncesi ilk tercihtir.
Prensip olarak kadına verilen hap ya da iğnelerle her ay kendiliğinden oluşan bir adet yumurtanın sayısı arttırılarak (maksimum 2-3), zamanlanmış çatlama iğneleri ile yumurtaların çatlaması sağlanır (Ovulasyon). 3-5 günlük cinsel perhiz sonrası erkekten alınan semen örneğinin yıkanarak, iyi hareketli spermlerin seçilip rahim içine verilmesi işlemidir. Amaç, hızlı hareket eden sağlıklı spermlerin seçilmesi, spermlererin zararlı olabilen maddelerden arındırılarak yumurtaya daha yakın bir yere bırakılmasıdır.
Hazırlanmış olan spermler rahim içine özel bir plastik boru yoluyla bırakılır ve böylelikle gidecekleri yol kısaltılarak yumurta ya da yumurtalara kolayca yakınlaşması sağlanır.
Aşılama öncesi çocuk sahibi olmak isteyen her çift ayrı ayrı değerlendirilmelidir. Tüm fizik muayene, ultasonografi, hormon testleri, rahim ve tüpleri değerlendiren HSG filmi (Histerosalpingografi), sperm testi mutlaka yapılmalıdır.
Aşılama (IUI) ne zaman uygulanır?
Aşılama, uygulaması kolay, pratik, ekonomik ve risksiz bir işlemdir. Öncelikle erkek faktörü nedenli, düşük sperm sayısı, hareket oranı düşük sperm varlığında, kadında yumurtlama problemlerinde, anatomik veya fizyolojik rahim ağzı problemlerinde, endometrioziste, açıklanamayan infertil vakalarda ve cinsel uyum ve cinsel işlev bozukluklarında (vaginismus, ereksiyon problemi) yaş faktörü de göz önüne alınarak tüp bebek öncesi ilk tercih olmalıdır.
Aşılama işleminin başarısı her bir deneme için %10-15'ler civarındadır. Bunu çiftlere özellikle vurgulamak gerekir. IUI sikluslarında gebe kalma şansı en yüksek hasta grubu kadın yaşı 26'dan küçük olanlardır. Yaşı 26'dan küçük olan bir kadında siklus başı %18.9 olan gebelik oranı 36-40 yaş arasında %11.1'e ve 40 yaş üstü %4.7'ye düşer.
Her ne kadar yardımcı üreme teknikleri kişiye ve çiftlere özgü seçilmiş olsalar da, günümüzde kabul edilen görüş aşılamanın en fazla 2 veya 3 kez yapılmasıdır. 2-3 kez aşılama yapılmasına rağmen gebelik oluşmayan kişilerde mutlaka tüp bebek tedavisine geçilmelidir.
Aşılamada Sperm Kalitesinin Önemi:
Erkeğin spermlerinin sayı ve hareketi çok düşük ise aşılamadan beklenecek fayda çok azdır. Sperm yıkama işlemi sonrası ileri doğru hareketli sperm oranının en az ml'de 1 milyonun üstünde olması esastır. Diğer önemli bir konu da spermlerin şekil bozukluklarıdır, normal görünümlü sperm sayısının en az %4-5 olması gerekir. Normal şekilli olmayan spermlerin sayı ve hareketleri iyi olsa bile yumurtayı dölleyemeyebilir.
Yıkama işleminde kullanılan medyumlar sayesinde spermler rahim kasılmalarına ve enfeksiyona sebep olabilecek tüm salgılardan ve bakterilerden arındırılır.
Sperm yıkama uygulaması spermin yumurtayı dölleme kabiliyetini arttırır. Yıkanmış olan spermler, az bir miktarda (0,5cc) kültür sıvısı içine konularak hem sayı hem de hareketliliği artırılmış olarak aşılamaya hazır edilir.
Aşılama tedavisi esnasında karşılaşılan en sık problem, 3'ten fazla yumurta gelişimidir. Böyle durumlarda ya tedavi iptal edilerek o ay ilişki yasaklanmalı, ya da tedavi tüp bebek tedavisine döndürülmelidir. Aksi taktirde nadir de olsa çoğul gebelik oluşumu söz konusu olabilir. Yumurtaların aşırı uyarılması halinde (OHSS) dediğimiz yumurtalıkların fazla büyümesi, E2 hormon düzeylerinin artması ve karında sıvı toplanması ile hastanın klinik takibi kaçınılmaz olabilir. Diğer sorun ise iltahaplanmadır (enfeksiyon). Bu nedenle aşılama yapılırken vajinanın ve rahim ağzının temizliğine özen gösterilmelidir.
Aşılama (IUI) Nasıl Yapılır?
Aşılama kolay, ağrısız, işlem esnasında anestezi gerektirmeyen bir yöntemdir (özel durumlar dışında vaginismus gibi). Normal jinekolojik muayenedeki gibi hasta hazırlanır. Spekulum vajen içine rahim ağzı görülecek şekilde yerleştirilir. Vajen içi özenle temizlendikten sonra, yıkama işleminden geçmiş spermler ince bir kanül (boru) yardımıyla rahim ağzından girilerek rahim içine bırakılır ve kanül ile spekulum geri çekilir. Hasta hafif başaşağı pozisyonunda yarım saat dinlendikten sonra eve gidebilir. İşlem süresi sadece birkaç dakikadır. Hasta ertesi gün normal yaşamına geri dönebilir. Aşılama sonrası önerilen medikasyona (ilaç alımına) özen gösterilmelidir.
İşlemden 12-14 gün sonra gebelik testi yapılır. Gebelik olması durumunda hasta ultrasonda fetüs kalp atımı gözlenene dek yakın takibe alınmalıdır.