Embriyolar yapısal özelliklerine göre özel mikroskoplar altında değerlendirilerek derecelendirilir. Yapısal özellikleri ne kadar iyi ise rahim içine verildiklerinde, rahimin iç tabakasına tutunma olasılıkları o kadar iyidir ve gebelik belentisi o kadar yüksektir.
Embriyoların morfolojik özellikleri ve bölünme hızları implantasyon potansiyalleri ile doğru orantılıdır. Embriyo kalitesinin belirlenmesinde zamanlama ve embrionel gelişim evreleri kullanılan en önemli kriterlerdir. Bu evrelerde beklenen özelliklere sahip embriyolar iyi kalitede embriyolar olarak kabul edilir. Bu gelişim evrelerini şöyle sıralayabiliriz:
1. Pronuklear Evre: IVF (Tüp bebek) sonrası 16-20., microenjeksiyon (ICSI) sonrası 14-18. saatlerde yumurta içinde gözlenen 2 pronukleus (PN) döllenmenin işaretidir. İmplantasyon potansiyali yüksek bir embriyo pronuklear evrede, pronukleusların merkezi pozisyonda, birbirine yakın-yaslanmış ve eşit boyutlarda olduğu bir embriyo olarak tanımlanır. Boyut eşitliği olmayan pronukleusların eş zamanlı gelişmemiş olması embriyo gelişimini olumsuz yönde etkilediği bir çok çalışmada belirtilmiştir. Pronukleusların yanısıra çekirdekçik öncüllerin (Nucleolar Precursor Body-NPB) sayısı, şekli ve dağılımı da embriyoner gelişim hakkında ipuçları verir. Sitoplazma merkezindeki yoğunluk, periferdeki az yoğunluk iyi bir embriyoner gelişimi sergiler (Sitoplazmik Halo). Pronucleusların kutup cisimcikleri ile yaptığı açı da emriyo kalitesinin belirtilerindendir. Pronuklear evre değerlendirmesinde en yüksek skora sahip grupta gebelik oranları %55 ve implantasyon oranları %20 iken, en düşük skora sahip grupta bu oranlar %6 ve %2 dir.
Birinci Gün Sonundaki Değerlendirme Kriterleri:
- Çekirdek yeri ve boyutu (2 pronukleus-PN)
- Çekirdekçik sayısı, yerleşimi, şekli (Nuclear precursor Body)
- Kutup cisimciğinin yerleşimi
- Sitoplazmanın yapısı (sitoplazmik halo) dikkate alınır .
II. Bölünme Evresi: Bölünme evresinde, erken bölünme, bölünme hızı, blastomerlerin şekli ve boyutu ile birlikte implantasyon potansiyelini olumsuz yönde etkileyen fragmantasyon, çok çekirdeklilik gibi anormalliklerin varlığı da değerlendirilir. Embriyolar genellikle döllenmeden 22-44 saat sonra 2 hücreli, 36-50. Saatlerde 4 hücreli, 48-72. saatlerde 8 hücreli evreye ulaşır. Erken mitotik aktivitesi başlamış embriyoların implantasyon potansiyali daha yüksektir. Yani erken bölünme, iyi embriyoner gelişim ve yüksek implantasyon oranları ile doğrudan ilişkilidir.
2. günde 4 hücreli, 3. günde 8 hücreli evreye ulaşan fragmantasyon ve çok çekirdeklilik görüntüsü olmayan embriyolar iyi kalitede embriyolar olarak değerlendirilir ve implantasyon potansiyallerinin yüksek olması beklenir. Çok hızlı ve çok yavaş gelişen embriyoların implantasyon oranları düşüktür.
Ayrıca tek sayıda (3,5,7...gibi) blastomerlere sahip embriyoların transferinden de kaçınılmalıdır.
Grade I embriyolar 2. Gün 4, 3. Gün 8 hücrelidir. Hücreler eşit büyüklükte, iri, yuvarlak ve şeffaf sitoplazmalıdır ve fragman içermezler.
Grade II embriyoların blastomer sayısı ve şekli grade I embriyolarla benzer fakat % 10 fragman içerebilir ve farklı boyutta blastomerleri olabilir.
Grade III embriyolarda blastomer sayısı beklenenden az, fragmantasyon oranı % 20'den fazla ve farklı boyutlardaki blastomerler daha çoktur.
Grade IV embriyolarda blastomerlerin şekli ve büyüklükleri birbirinden farklıdır. Blastomer sitoplazmaları koyu ve düzensiz yapıdadır. Ayrıca gelişim hızları çok yavaştır.
2 Ve 3. Gün Bölünme Evresi Değerlendirme Kriterleri:
- Bölünme hızı,
- Erken bölünme,
- Blastomer sayısı ve görüntüsü,
- Çekirdekçik sayısı ve dağılımı,
- Sitoplazmanın görüntüsü,
- Fragmantasyon oranı,
- Hücre dışı alanın görüntüsü ve hücre zarı yapısı önem taşır.
Blastosist Evresi: Embriyoların büyük bir bölümü bu evreye ulaşamaz. Ancak kötü kalitede embriyoların elenmesinde oldukça etkin bir yöntem olmakla birlikte, her blastosist evresine ulaşan embriyonun anne rahmine tutunma potansiyali de aynı değildir. Gardner'in değerlendirmesine göre; blastosist evresinde blastosist boşluğu embriyo hacminin yarısını veya daha fazlasını kapsamalı, tam blastosistte iyice genişlemiş blastoselin yanısıra zona pellusidanın (dış zar) da inceldiği izlenmelidir. Dış zarını delmiş blastosist veya zardan tamamen kurtulan bu blastosistlerin rahime tutunma oranları oldukça yüksektir (A grubu blastosist). Ayrıca blastosistlerin iç hücre kitlesinin sıkıca paketlenmiş olması ve zara yakın dış hücrelerin sıkıca birbirine bağlı olmaları da kaliteli blastosiste işarettir.
Embriyoner gelişimin gametlerden itibaren izlenmesi, zamanında ve en iyi gelişim gösterenlerinin embriyo seçim kriterlerine uyularak titizlikle seçilip transfer edilmesi, gebelik oranlarını önemli derecede etkiler.